Catechese in de school bij Maria (6)

Commentaar op de Ware Godsvrucht van Montfort (110 - 119)

We naderen de kern

‘Ware’ godsdienstigheid, zoals Montfort ze omschrijft, is een God-gerichtheid door God zelf bij de gelovige gewekt. Zij is immers de reactie van de mens op het aanbod van God, zijn verbond. Van het ingaan van de gelovige op dit aanbod, hangt af of het verbond krachtdadig is of niet. Een helder ja-woord uitspreken is een rariteit, zo stelt Montfort en hij voegt eraan toe dat Maria een kostbare hulp is die echter zelden maximaal wordt aangewend: “Slechts zelden treft men tegenwoordig zo iemand aan! Juist om te zorgen dat er voortaan meer dergelijke vereerders komen, ben ik begonnen op schrift te stellen wat ik in mijn missies jarenlang, zowel publiek als privé, met vrucht heb onderwezen” (110).

Een passage met veel emotie

“Reeds veel heb ik over de allerheiligste Maagd gezegd en nog meer heb ik over haar te zeggen, maar oneindig veel meer zal ik binnen dit bestek, waarin ik een waarachtig Mariavereerder en een echte leerling van Jezus Christus wil vormen, onbesproken laten, ofwel uit onwetendheid, uit onbekwaamheid of uit tijdgebrek” (111). Hebt je het opgemerkt: vooreerst zegt Montfort dat woorden tekort schieten, en vervolgens drukt hij weer eens bondig zijn hoofddoel uit: ‘echte leerlingen van Jezus vormen’.

“ Wat zou mijn moeite goed besteed zijn, als dit bescheiden boekje terecht kwam in de handen van een welgeaard mens, geboren uit God en Maria… en als het hem, door de genade van de heilige Geest, duidelijk de verhevenheid zou openbaren en doen inzien van de ware en hecht gefundeerde devotie tot de allerheiligste Maagd die ik nu ga uiteenzetten!”  Is het je opgevallen, Montfort heeft het over een geboorte? Hij doet denken aan woorden van Jezus en de verbazing van Nicodemus: opnieuw geboren worden, hoe kan dat nu? Het gaat om niet minder dan een nieuw begin dat niet hij, maar de heilige Geest kan "openbaren en doen inzien."

Het gaat om iets fundamenteels. Montfort wordt echt emotioneel: “Als ik, haar geringste kind en slaaf, met mijn zondig bloed iets ertoe zou kunnen bijdragen om de waarheden die ik ter ere van mijn lieve moeder en oppermeesteres neerschrijf, in de harten te prenten, dan zou ik in plaats van inkt dat bloed gebruiken om deze letters te vormen…” (112).

De eigenaardige nummers 113-114

“ Meer dan ooit voel ik mij aangemoedigd om te geloven en te hopen al wat diep in mijn hart ligt gegrift en wat ik al sinds jaren van God afsmeek: dat de allerheiligste Maagd vroeg of laat meer kinderen, dienaren en slaven uit liefde zal hebben dan ooit, en dat hierdoor mijn beminde Meester Jezus Christus meer dan ooit in de harten zal heersen.”

“Ik voorzie het wel: razende dieren komen woedend aanstormen om met hun duivelse tanden dit bescheiden boekje en hem van wie de heilige Geest zich bediend heeft om het te schrijven, te verscheuren; of het tenminste in de donkere stilte van een kist te verstoppen om het onbekend te laten blijven. Zelfs de mannen en vrouwen die het lezen en in praktijk brengen, zullen ze bestoken en vervolgen. Maar wat zou het! Des te beter! Dit vooruitzicht vuurt mij aan, doet mij groot succes verwachten: een groot eskadron dappere, onverschrokken soldaten van Jezus en Maria, zowel mannen als vrouwen, die de wereld, de duivel en de bedorven natuur bestrijden in de hachelijke tijd die meer dan ooit op komst is”  (114). En hij eindigt met twee doordenkertjes uit de evangelies: “Wie het leest, laat hij het begrijpen.” “Wie het kan vatten, laat hij het vatten.”

Twee  kanttekeningen

Het verdwijnen van zijn geschrift in een koffer, de duivelse tanden die het boekje zullen verscheuren en de razernij waarmee de mannen en vrouwen zullen bestreden worden, de hachelijke tijd die op komst is, doen denken aan wat gebeurd is tijdens de Franse revolutie en het antiklerikaal geweld dat zich toen ook zwaar tegen de Montfortanen en de Dochters der Wijsheid heeft gekeerd en slachtoffers heeft geëist. Veiligheidshalve hadden zij alles wat belangrijk was in de grond verstopt om het later weer op te graven. Ondermeer dit handgeschreven boekje, slechts ontdekt in 1842, met vooraan en achteraan bladzijden afgescheurd. Het is opvallend dat de auteur midden in een doorlopende tekst het lot van zijn geschrift voorzag.

Zoals we al zeiden: de godsdienstigheid waar Montfort het over heeft betreft iets fundamenteels, maar er is nog iets merkwaardigs op een heel ander niveau. Montfort zet hier mannen en vrouwen op gelijke hoogte: “…een groot eskadron dappere, onverschrokken soldaten van Jezus en Maria, zowel mannen als vrouwen”. De zending die voortvloeit uit de doopgenade duldt geen onderscheid tussen man en vrouw. We zijn met Montfort in het begin  van de 18de eeuw, en hij duidt reeds een stevig theologisch fundament aan waarop elk lekenapostolaat steunt. Zijn boekje heeft vooral in de 20^ste eeuw evangelisatiebewegingen tot stand gebracht waarin geen onderscheid gemaakt wordt tussen mannen en vrouwen. De meest bekende is het nu wereldwijde Legioen van Maria, rechtstreeks voortgesproten uit het boekje van Montfort, maar er zijn nog andere, zelfs religieuze instituten van mannen en vrouwen. Van zijn kant heeft Johannes Paulus II met het Totus Tuus van Montfort dit aspect van de godsdienstigheid met overtuiging de wereld door gedragen.

Opnieuw de draad opnemen

Na deze merkwaardige onderbreking neemt Montfort weer de draad van zijn uiteenzetting op. Hij citeert een reeks waardevolle devotiepraktijken en voegt eraan toe: er zijn er nog veel meer. Dan verwijst hij naar zijn kern van zijn betoog: de meest volmaakte praktijk doen kennen. Het klinkt pretentieus, maar geeft hier als verantwoording dat hij bijna alle boeken over deze materie gelezen heeft en zijn inzichten aan vooraanstaande geleerden heeft voorgelegd en getuigt: “Ik kan nu met nadruk verklaren: ik heb geen enkele vorm van godsvrucht tot de heilige Maagd leren kennen, die te vergelijken is met die ik nu ga uiteenzetten”.

De reden: “Geen enkele vraagt van een mens meer offers voor God, ontledigt hem meer van zichzelf en zijn eigenliefde, en bewaart hem getrouwer in de genade en de genade in hem; geen devotie verenigt iemand volmaakter en gemakkelijker met Jezus Christus; kortom geen verheerlijkt God meer, heiligt de mens meer en verschaft de naaste meer voordeel” (118).  Het is weer een van die volzinnen waarvan elk element verdient om erbij stil te staan.

De aanzet doet denken aan een passage bij Paulus waar hij het heeft over ware godsdienstigheid:  “Ik vermaan u bij Gods ontferming: wijd uzelf aan Hem toe als een levende, heilige offergave, Hem welgevallig.  Dat is de geestelijk eredienst die u past” (Rom 12,1).  In het tweede deel van die lange zin valt de drievoudige dimensie van ware godsdienstigheid op: God verheerlijken, persoonlijk geheiligd worden en uiterst nuttig worden (efficiënt) voor de medemens.

De man met ervaring spreekt

“Omdat het wezen van deze devotie bestaat in het innerlijk dat gevormd moet worden, zullen niet alle mensen er evenveel van begrijpen. Enigen - in feite de meesten - zullen bij de uiterlijke kant ervan blijven staan en het daarbij laten. Anderen - een kleine groep - zullen wel tot het innerlijke ervan doordringen, maar niet hoger dan één trap opklimmen. Wie zal de tweede bestijgen en wie de derde bereiken? Tenslotte: wie zal er bestendig vertoeven? Alleen hij, aan wie de geest van Jezus Christus dit geheim zal openbaren. Hij zelf zal de heel getrouwe mens erheen leiden om hem te doen voortgaan van deugd tot deugd, van genade tot genade en van licht tot licht. Zo komt hij tot de omvorming van zichzelf in Jezus Christus, tot de volle rijkdom van Zijn volwassenheid op aarde en van Zijn glorie in de hemel” (119).

Wie kan dat aan?

Heb je het opgemerkt? Montfort spreek over een ‘geheim’, een term die trouwens vaak opduikt in zijn geschriften en verwijst hiermee naar iets dat de meesten niet kennen en dat je bovendien niet op eigen krachten kunt verwerven; het wordt je meegedeeld, ‘door de geest van Jezus die je zal leiden’, zo voegt hij eraan toe. Een ander aspect is het gegeven dat het om een weg gaat die een volhouden vergt. En het hoogtepunt is de omvorming: je bereikt de volwassenheid van Christus, je wordt Gods ‘christen’ tussen de mensen. Je wordt nieuw geboren. Ware godsdienstigheid brengt tot gelijkvormigheid aan Jezus Christus en tot toegewijdheid aan zijn werk. Uiteindelijk gaat het om de bereidheid om zijn werk voortzetten in deze tijd. Merk weer het samenbrengen op van vertikalisme en horizontalisme, van genade en actie.

Paulus schreef aan de Romeinen over: “de geestelijke eredienst die u past.” Montfort gaat ons de volgende keer doen nadenken over de nauwe band tussen die eredienst, het doopsel en de doopbeloften. Dit komt goed van pas, want met Pasen wordt ons gevraagd om deze belofte te hernieuwen.

Frans Fabry

Een passage met veel emotie - WG 111 - 112

We lezen in de Ware Godsvrucht: 

111. Reeds veel heb ik over de allerheiligste Maagd gezegd en nog meer heb ik over haar te zeggen, maar oneindig veel meer zal ik binnen dit bestek, waarin ik een waarachtig Mariavereerder en een echte leerling van Jezus Christus wil vormen, onbesproken laten, ofwel uit onwetendheid, uit onbekwaamheid of uit tijdgebrek.

112. Wat zou mijn moeite goed besteed zijn, als dit bescheiden boekje terecht kwam in de handen van een welgeaard mens, geboren uit God en Maria, en “niet uit bloed noch uit begeerte van het vlees of de wil van een man” (Johannes 1,13); en als het hem, door de genade van de heilige Geest, duidelijk de verhevenheid en waarde zou openbaren en doen inzien van de ware en hecht gefundeerde devotie tot de allerheiligste Maagd die ik nu ga uiteenzetten!

Als ik, haar geringste kind en slaaf, met mijn zondig bloed iets ertoe zou kunnen bijdragen om de waarheden die ik ter ere van mijn lieve moeder en Oppermeesteres neerschrijf, in de harten te prenten, dan zou ik in plaats van inkt dat bloed gebruiken om deze letters te vormen. Ik zou zo iets doen in de hoop edelmoedige mensen te vinden die, trouw aan de door mij geleerde praktijk, mijn lieve moeder en Meesteres schadeloos stellen voor het verlies dat zij door mijn ondank en ontrouw heeft geleden. 

De eigenaardige nummers 113 - 114

113. “ Meer dan ooit voel ik mij aangemoedigd om te geloven en te hopen al wat diep in mijn hart ligt gegrift en wat ik al sinds jaren van God afsmeek: dat de allerheiligste Maagd vroeg of laat meer kinderen, dienaren en slaven uit liefde zal hebben dan ooit, en dat hierdoor mijn beminde Meester Jezus Christus meer dan ooit in de harten zal heersen.”

114. “Ik voorzie het wel: razende dieren komen woedend aanstormen om met hun duivelse tanden dit bescheiden boekje en hem van wie de heilige Geest zich bediend heeft om het te schrijven, te verscheuren; of het tenminste in de donkere stilte van een kist te verstoppen om het onbekend te laten blijven. Zelfs de mannen en vrouwen die het lezen en in praktijk brengen, zullen ze bestoken en vervolgen. Maar wat zou het! Des te beter! Dit vooruitzicht vuurt mij aan, doet mij groot succes verwachten: een groot eskadron dappere, onverschrokken soldaten van Jezus en Maria, zowel mannen als vrouwen, die de wereld, de duivel en de bedorven natuur bestrijden in de hachelijke tijd die meer dan ooit op komst is”. 

En hij eindigt met twee doordenkertjes uit de evangelies: “Wie het leest, laat hij het begrijpen.” (Matteüs 24,15). “Wie het kan vatten, laat hij het vatten” (Matteüs 19,12).

Twee kanttekeningen

Het verdwijnen van zijn geschrift in een koffer, de duivelse tanden die het boekje zullen verscheuren en de razernij waarmee de mannen en vrouwen zullen bestreden worden, de hachelijke tijd die op komst is, doen denken aan wat gebeurd is tijdens de Franse revolutie en het antiklerikaal geweld dat zich toen ook zwaar tegen de Montfortanen en de Dochters der Wijsheid heeft gekeerd en slachtoffers heeft geëist. Veiligheidshalve hadden zij alles wat belangrijk was in de grond verstopt om het later weer op te graven. Ondermeer dit handgeschreven boekje, slechts ontdekt in 1842, met vooraan en achteraan bladzijden afgescheurd. Het is opvallend dat de auteur midden in een doorlopende tekst het lot van zijn geschrift voorzag.

Zoals we al zeiden: de godsdienstigheid waar Montfort het over heeft betreft iets fundamenteels, maar er is nog iets merkwaardigs op een heel ander niveau. Montfort zet hier mannen en vrouwen op gelijke hoogte: “…een groot eskadron dappere, onverschrokken soldaten van Jezus en Maria, zowel mannen als vrouwen”. De zending die voortvloeit uit de doopgenade duldt geen onderscheid tussen man en vrouw. We zijn met Montfort in het begin  van de 18de eeuw, en hij duidt reeds een stevig theologisch fundament aan waarop elk lekenapostolaat steunt. Zijn boekje heeft vooral in de 20^ste eeuw evangelisatiebewegingen tot stand gebracht waarin geen onderscheid gemaakt wordt tussen mannen en vrouwen. De meest bekende is het nu wereldwijde Legioen van Maria, rechtstreeks voortgesproten uit het boekje van Montfort, maar er zijn nog andere, zelfs religieuze instituten van mannen en vrouwen. Van zijn kant heeft Johannes Paulus II met het Totus Tuus van Montfort dit aspect van de godsdienstigheid met overtuiging de wereld door gedragen. 

De meest gangbare praktijken

We lezen in de Ware Godsvrucht de nummers 115 - 116 - 117

115. Er bestaan verschillende innerlijke praktijken om de ware devotie tot de allerheiligste Maagd te beleven. Hier volgen, in het kort, de voornaamste:

1) haar met de hoogste heiligencultus eren als de waardige Moeder van God, met andere woorden haar boven alle andere heiligen hoogschatten en vereren als het meesterwerk van de genade en de eerste na Jezus Christus, waarlijk God en waarlijk mens; 2) haar deugden, voorrechten en daden overwegen; 3) haar grootheid bewonderen; 4) haar zijn liefde bewijzen, haar loven en danken; 5) haar van harte aanroepen; 6) zich aan haar opdragen en zich met haar verenigen; 7) alles doen om haar aangenaam te zijn; 8) al zijn handelingen beginnen, voortzetten en voltooien door haar, in haar, met haar en voor haar om ze aldus te verrichten door Jezus Christus, in Jezus Christus, met Jezus Christus en voor Jezus Christus, ons einddoel. Op deze laatste praktijk zullen we uitvoeriger terugkomen.

116. De ware devotie tot de heilige Maagd omvat ook verschillende uiterlijke praktijken. Hier volgen de voornaamste:

1) lid worden van een van haar broederschappen of verenigingen; 2) in een religieus instituut intreden dat ter ere van haar is ingesteld; 3) openlijk haar lof verkondigen; 4) te harer ere aalmoezen geven, vasten, geestelijke of lichamelijke verstervingen doen; 5) haar distinctieven dragen, zoals de grote of de kleine rozenkrans, het schapulier of het kettinkje; 6) met aandacht, godsvrucht en ingetogenheid de heilige rozenkrans bidden. Deze is samengesteld uit vijftien tientjes ter ere van de vijftien voornaamste mysteries van Jezus Christus. Ook kan men het rozenhoedje van vijf tientjes bidden, dus een derde van de rozenkrans, ter ere van ofwel de vijf blijde geheimen - de Aankondiging, het Bezoek, de Geboorte van Jezus Christus, de Zuivering en de Wedervinding van Jezus Christus in de tempel; ofwel de vijf droevige geheimen - de Doodstrijd van Jezus Christus in de hof van olijven, Zijn Geseling, Zijn Doornenkroning, Zijn Kruisdraging en Zijn Kruisiging; ofwel de vijf glorievolle geheimen - de Verrijzenis van Jezus Christus, Zijn Hemelvaart, de Nederdaling van de heilige Geest op Pinksteren, de Tenhemelopneming van de heilige Maagd met ziel en lichaam en haar Kroning door de drie Personen van de allerheiligste Drie-eenheid. Men kan ook een rozenhoedje van zes of zeven tientjes bidden ter ere van de jaren die de heilige Maagd op aarde zou hebben geleefd. Dan is er nog het kroontje van de heilige Maagd, samengesteld uit drie onzevaders en twaalf weesgegroeten ter ere van haar kroon van twaalf sterren of voorrechten; het officie van de heilige Maagd, zo algemeen in de Kerk aanvaard en gebeden, of de kleine getijden van de heilige Maagd die de heilige Bonaventura ter ere van haar heeft samengesteld; deze zijn zo innig devoot dat men ze niet zonder vertedering kan bidden. Verder wijs ik nog op de veertien onzevaders en weesgegroeten ter ere van haar vreugden; of enige andere kerkelijke gebeden, hymnen en liederen als het Salve Regina, het Alma, het Ave Regina Coelorum, het Regina Coeli, naar de verschillende tijden van het liturgisch jaar, of het Ave Maris Stella, het O Gloriosa Domina enzovoort, of het Magnificat, of andere godvruchtige gebeden, die volop te vinden zijn in de gebedenboeken; 7) ter ere van haar geestelijke liederen zingen en doen zingen; 8) enige malen voor haar knielen of buigen. Daarbij kan men bijvoorbeeld 's morgens zestig of honderdmaal zeggen: Ave Maria, Virgo Fidelis (Wees gegroet, Maria, getrouwe Maagd), om van God door haar voorspraak te verkrijgen dat men gedurende die dag trouw aan Zijn genade zal beantwoorden; 's avonds kan men dan bidden: Ave Maria, Mater Misericordiae (Wees gegroet, Maria, Moeder van barmhartigheid), om door haar aan God vergiffenis te vragen voor de zonden van de afgelopen dag; 9) haar broederschappen bevorderen, haar altaren versieren, haar beelden kronen en verfraaien; 10) haar beelden in processie dragen en laten dragen, er een bij zich hebben als een machtig wapen tegen de boze; 11) beelden of naamschilden laten maken en die aanbrengen in kerken, huizen, of boven de toegang tot steden, kerken en huizen; 12) zich op heel speciale en plechtige wijze aan Maria toewijden.

117. Er bestaan nog heel wat meer praktijken van ware devotie tot de allerheiligste Maagd, door de heilige Geest aan vrome mensen ingegeven en zeer nuttig voor onze heiliging. Men kan daarover uitvoeriger lezen in het boek van pater Paul Barry s.j.: Le Paradis ouvert à Philagie. Deze heeft daarin een groot aantal devoties verzameld die de heiligen ter ere van de allerheiligste Maagd hebben beoefend en die wonderlijk dienstig zijn om de zielen te heiligen, indien ze tenminste naar behoren worden verricht, namelijk:

1) met de goede, oprechte bedoeling om God alleen te behagen, zich met Jezus Christus als einddoel te verenigen en de naaste te stichten; 2) met aandacht, zonder vrijwillige verstrooiingen; 3) met godsvrucht, zonder haast of slordigheid; 4) met ingetogenheid en een eerbiedige, stichtende lichaamshouding.

Opnieuw de draad opnemen - WG 118

Na deze merkwaardige onderbreking neemt Montfort weer de draad van zijn uiteenzetting op. Hij citeert een reeks waardevolle devotiepraktijken en voegt eraan toe: er zijn er nog veel meer. Dan verwijst hij naar zijn kern van zijn betoog: de meest volmaakte praktijk doen kennen. Het klinkt pretentieus, maar geeft hier als verantwoording dat hij bijna alle boeken over deze materie gelezen heeft en zijn inzichten aan vooraanstaande geleerden heeft voorgelegd.  

We lezen in de Ware Godsvrucht nr 118: 

Ik heb bijna alle boeken over de devotie tot de allerheiligste Maagd gelezen en er met de meest vrome en geleerde mannen van onze tijd vertrouwelijk over gesproken. Ik kan nu met nadruk verklaren: ik heb geen enkele vorm van godsvrucht tot de heilige Maagd leren kennen, die te vergelijken is met die ik nu ga uiteenzetten. Geen enkele vraagt van een mens meer offers voor God, ontledigt hem meer van zichzelf en zijn eigenliefde, en bewaart hem getrouwer in de genade en de genade in hem; geen devotie die iemand volmaakter en gemakkelijker met Jezus Christus verenigt; kortom geen die God meer verheerlijkt, de mens meer heiligt en de naaste meer voordeel verschaft.

De man met ervaring spreekt - WG 119

“Omdat het wezen van deze devotie bestaat in het innerlijk dat gevormd moet worden, zullen niet alle mensen er evenveel van begrijpen. Enigen - in feite de meesten - zullen bij de uiterlijke kant ervan blijven staan en het daarbij laten. Anderen - een kleine groep - zullen wel tot het innerlijke ervan doordringen, maar niet hoger dan één trap opklimmen. Wie zal de tweede bestijgen en wie de derde bereiken? Tenslotte: wie zal er bestendig vertoeven? Alleen hij, aan wie de geest van Jezus Christus dit geheim zal openbaren. Hij zelf zal de heel getrouwe mens erheen leiden om hem te doen voortgaan van deugd tot deugd, van genade tot genade en van licht tot licht. Zo komt hij tot de omvorming van zichzelf in Jezus Christus, tot de volle rijkdom van Zijn volwassenheid op aarde en van Zijn glorie in de hemel”.

Wie kan dat aan?

Heb je het opgemerkt? Montfort spreek over een ‘geheim’, een term die trouwens vaak opduikt in zijn geschriften en verwijst hiermee naar iets dat de meesten niet kennen en dat je bovendien niet op eigen krachten kunt verwerven; het wordt je meegedeeld, ‘door de geest van Jezus die je zal leiden’, zo voegt hij eraan toe. Een ander aspect is het gegeven dat het om een weg gaat die een volhouden vergt. En het hoogtepunt is de omvorming: je bereikt de volwassenheid van Christus, je wordt Gods ‘christen’ tussen de mensen. Je wordt nieuw geboren. Ware godsdienstigheid brengt tot gelijkvormigheid aan Jezus Christus en tot toegewijdheid aan zijn werk. Uiteindelijk gaat het om de bereidheid om zijn werk voortzetten in deze tijd. Merk weer het samenbrengen op van vertikalisme en horizontalisme, van genade en actie.